Η ενδομητρίωση είναι μια νόσος, η οποία προσβάλλει γυναίκες όλων των ηλικιών και σε μεγάλο βαθμό τόσο η έκταση όσο και τα συμπτώματά της υποεκτιμούνται από τους γιατρούς με αποτέλεσμα οι ασθενείς να έχουν χρόνια συμπτώματα και κατ επέκταση μειωμένη ποιότητα ζωής.
Η νόσος της ενδομητρίωσης δημιουργείται όταν ιστός, παρόμοιος με αυτόν του ενδομητρίου, που φυσιολογικά υπάρχει μόνο μέσα στην κοιλότητα της μήτρας , βρίσκεται σε άλλα σημεία εξωτερικά της μήτρας όπως είναι οι ωοθήκες, οι σάλπιγγες, οι ιερομητρικοί σύνδεσμοι, η ουροδόχος κύστη, το ορθό, οι ουρητήρες, τα νεφρά, τα νεύρα της πυέλου ή οποιοδήποτε άλλο όργανο του σώματος, με αποτέλεσμα την πρόκληση φλεγμονώδους αντίδρασης και δημιουργία συμφύσεων.
Θα πρέπει να αναφερθεί ότι τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης δεν σχετίζονται τόσο με το μέγεθος της εστίας αλλά με την τοποθεσία. Δηλαδή υπάρχουν ασθενείς που για παράδειγμα έχουν μια μεγάλη ενδομητριωσική κύστη στην ωοθήκη αλλά κανένα σύμπτωμα και ασθενείς με διάχυτες μικρές εστίες στο περιτόναιο της πυέλου οι οποίες εμφανίζουν χρόνιο πυελικό άλγος.

Σχετικά με την συχνότητα της νόσου η ενδομητρίωση πιστεύεται ότι είναι η δεύτερη πιο συχνή γυναικολογική πάθηση. Επίσης οι μισές από τις γυναίκες που εμφανίζουν πρόβλημα υπογονιμότητας έχουν ενδομητρίωση η οποία έχει υποδιαγνωστεί.
Η ενδομητρίωση επηρεάζει περίπου 157 εκατομμύρια γυναίκες παγκοσμίως. Παρόλα αυτά η πλειονότητα των γυναικών δεν αναζητά ποτέ ιατρική βοήθεια ή βιώνει μια απογοητευτική εμπειρία, με λανθασμένες διαγνώσεις ή αναποτελεσματικές θεραπείες. Τα τελευταία δεδομένα του οργανισμού FDA των ΗΠΑ, αναφέρουν ότι περίπου οι μισές ασθενείς με ενδομητρίωση χρειάστηκε να επισκεφθούν κατά μέσο όρο 5-6 γυναικολόγους για να φτάσουν σε διάγνωση, ενώ το μέσο χρονικό διάστημα από την έναρξη των συμπτωμάτων εώς και την ακριβή διάγνωση ξεπερνάει τα 7 έτη.
Τα κύρια συμπτώματα της ενδομητρίωσης είναι

• Δυσμηνόρροια
• Πόνος κατά την ούρηση ή την αφόδευση
• Δυσκοιλιότητα, διάρροια ή αίμα στα ούρα
• Ναυτία
• Μεγάλες ποσότητες αίματος κατά την έμμηνο ρύση
• Πόνος που εντοπίζεται χαμηλά στην κοιλιά ή στη λεκάνη
• Πόνος κατά τη διάρκεια ή μετά από σεξουαλική επαφή
• Υπογονιμότητα

Μια ιδιαίτερη κατηγορία ενδομητρίωσης είναι η ενδομητρίωση του τοιχώματος της μήτρας, όταν έκτοπο ενδομήτριο διεισδύει στο εσωτερικό της, λαμβάνοντας την μορφή της «αδενομύωσης». Η αδενομύωση συνυπάρχει συχνά με την ενδομητρίωση κι οδηγεί κι αυτή συχνά στη εκδήλωση κοιλιακού άλγους, υπογονιμότητας, δυσμηνόρροιας καθώς επίσης και στις διαταραχές του κύκλου έχοντας σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής των ασθενών. To πρώτο βήμα για την διάγνωση της ενδομητρίωσης είναι η λήψη ενός ολοκληρωμένου ιστορικού και η λεπτομερής κλινική γυναικολογική εξέταση. Σε αυτήν περιλαμβάνεται η διακολπική ψηλάφηση, η ψηλάφηση του ορθού, ο διακολπικός και διακοιλιακός υπέρηχος και σε κάποιες περιπτώσεις και ο υπέρηχος των νεφρών. Ορισμένες φορές ίσως απαιτηθεί και διενέργεια περαιτέρω εξετάσεων όπως η κολονοσκόπηση ή μαγνητικής τομογραφίας για την καλύτερη ακόμα απεικόνιση οργάνων, που δεν μπορούν να εξεταστούν με τις παραπάνω μεθόδους.
Η θεραπεία της ενδομητρίωσης μπορεί να είναι φαρμακευτική, χειρουργική ή συνδυασμός και των δύο. Το είδος της θεραπείας εξαρτάται από την ηλικία της ασθενούς, την επιθυμία για εγκυμοσύνη, την ένταση και διάρκεια των συμπτωμάτων, το στάδιο της νόσου και εάν πρόκειται για πρωτοπαθή νόσο η υποτροπή.
Η φαρμακευτική (ορμονική) θεραπεία περιλαμβάνει φάρμακα με αντιοιστρογονική δράση που προκαλούν αμηνόρροια, με αποτέλεσμα την ατροφία των ενδομητρικών εστιών.
Η φαρμακευτική θεραπεία οδηγεί στην ανακούφιση των συμπτωμάτων (κυρίως του πόνου) και σε αυτήν περιλαμβάνονται τα αντισυλληπτικά δισκία, τα προγεσταγόνα (νταναζόλη, νκεστρινόνη,μιφεπριστόνη) καθώς και οι GnRH–Αγωνιστές.
Τα αντισυλληπτικά δισκία, τα οποία χρησιμοποιούνται σε πολλές περιπτώσεις, μπορεί να είναι αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης, μετά από συνεχή χορήγηση για 6-12 μήνες. Η χρήση των GnRH – αγωνιστών έχει σήμερα ευρεία εφαρμογή για την αντιμετώπιση της Ενδομητρίωσης, έχοντας ως αποτέλεσμα αμηνόρροια και αναστρέψιμη ψευδοεμμηνόπαυση. Για την αντιμετώπιση των παρενεργειών τους (και κυρίως της απώλειας οστικής μάζας), προτείνεται η σύγχρονη χορήγηση χαμηλών δόσεων οιστρογόνων και προγεστερόνης (add-back therapy).
Σε περιπτώσεις εν τω βάθει ενδομητρίωσης με διήθηση οργάνων ή νεύρων της πυέλου (π.χ. σιγμοειδές , ορθό, ουροδόχος κύστη , ουρητήρα, υπογάστριο πλέγμα, ισχιακό νεύρο) η χειρουργική θεραπεία είναι μονόδρομος. Οι επεμβάσεις αυτές είναι εξαιρετικά πολύπλοκες και απαιτείται Χειρουργός Γυναικολόγος με μεγάλη εμπειρία. Επίσης η χειρουργική θεραπεία είναι απαραίτητη σε ασθενείς που θέλουν να διατηρήσουν ή να βελτιώσουν την αναπαραγωγική τους ικανότητα και σε γυναίκες με υπογονιμότητα, που οφείλεται στην ενδομητρίωση. Η μέθοδος εκλογής είναι η ενδοσκοπική χειρουργική (λαπαροσκόπηση ή ρομποτική χειρουργική), γιατί εμφανίζει πολλά πλεονεκτήματα σε σχέση με τις ανοικτές επεμβάσεις, όπως μικρότερη νοσηρότητα, λιγότερες πιθανότητες υποτροπής και μετεγχειρητικές συμφύσεις και άρα καλύτερα ποσοστά γονιμότητας.
Η χειρουργική θεραπεία αποβλέπει στην εξαίρεση ή καυτηρίαση όλων των ορατών εστιών της νόσου, τη λύση των συμφύσεων, την εξαίρεση ενδομητριωμάτων και την αποκατάσταση φυσιολογικών ανατομικών σχέσεων της πυέλου.
Η ενδομητρίωση παρουσιάζει υψηλά ποσοστά υποτροπών. Το 10-20% των ασθενών θα έχει υποτροπή της νόσου σε ένα χρόνο (ανάλογα με το στάδιο) και 40% σε 5 χρόνια. Για τον περιορισμό των υποτροπών συνίσταται μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις η φαρμακευτική αγωγή με GnRH– αγωνιστές ή με διενογέστη (dienogest) μετά την επέμβαση.
Τέλος σε περιπτώσεις υπογονιμότητας με αιτιολογικό παράγοντα την ενδομητρίωση η συνεργασία ενός έμπειρου Χειρουργού-Γυναικολόγου με έναν Γυναικολόγο εξειδικευμένο στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή κρίνεται απαραίτητη ώστε να επιτευχθούν τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα για την ασθενή.